Begraafplaats Baarn

zeemanspot en het Nationaal Steunfonds

Tijdens een bezoek in juli 2004 aan de, goed verzorgde, Nieuwe Algemene Begraafplaats in mijn woonplaats Baarn werd mijn aandacht getrokken door een goed onderhouden graf, waarop in de steen een silhouet van een koopvaardijschip is gesneden.Nog opvallender was het daaronder vermelde woord Zeemanspot”.Op de massief granieten afdekplaat zijn twee namen vermeld:

Herman Johan Visser en Hermijntje Visser-Kroes

Ik nam in mij op dat de heer Visser in 1901 te Amsterdam was geboren en dat hij op 10 januari 1945 in Sachsenhausen was overleden.Sachsenhausen, dat was toch een concentratiekamp?En ook het woord Zeemanspot laat me niet los, wat betekent het, waar staat het voor?

Ik belde Jan Bos, mijn vroegere kapitein bij van Nievelt, Goudriaan en Co’s Stoomvaart Mij. , en vertelde hem van mijn bevindingen.“Waarschijnlijk een steunfonds voor familieleden van zeelieden ten tijde van de oorlogsjaren, maar helemaal zeker ben ik niet ”, was zijn commentaar.Dit klonk aannemelijk maar ik wilde meer weten. Ik stuurde een berichtje met een aantal vragen naar de redactie van het scheepvaartblad De Blauwe Wimpel . Niet lang daarna ging de telefoon, Ab Kelder redactie. Zijn advies: ”Kijk op Internet, gebruik als trefwoorden Kapitein Filippo en Walraven van Hall en je zult vinden”. Zo gezegd zo gedaan.

De geraadpleegde websites gaven mij het complete verhaal.

Kapitein Filippo

Nadat in april 1941, op last van de Duitse autoriteiten, de directe betaling van week- en maandbrieven aan familieleden van de op zee verblijvende en voor de geallieerde zaak varende Nederlandse zeelieden waren gestopt, dreigden vele gezinnen in grote moeilijkheden te komen. Door Kapitein Abraham Filippo, gezagvoerder bij de Holland-Amerika-Lijn, werd direct een steunfonds opgericht waaruit uitkeringen aan de betrokken gezinnen gedaan konden worden. De Zeemanspot was geboren!

Het systeem was gebaseerd op het Inzamelen en Verdelen van contant geld.

Dit werd gedaan door een klein legertje uiterst trouwe en dappere Nederlanders.

Vele miljoenen guldens zijn door de medewerkers, mannen en vrouwen, van de Zeemanspot opgehaald en daar gebracht waar zij het meest nodig waren.

Na de bevrijding werd becijferd dat gedurende de bezettingsjaren meer dan 5 miljoen gulden als steunuitgaven, opgehaald via de Zeemanspot, geboekt waren.

Er bestonden meerdere min of meer vergelijkbare inzamelings- en ondersteuningssystemen.

Begin 1942 kwam er een contact tussen deze verschillende groepen tot stand.

Walraven van Hall

De bankier en effectenmakelaar Walraven van Hall, werkzaam in Zaandam, zelf ex koopvaardijofficier hij had als stuurman bij de Koninklijke Hollandsche Lloyd gevaren- en al samenwerkend met het inzamelingscomité in Amsterdam, kwam in contact met de groep van Kapitein Filippo.Door zijn koopvaardijachtergrond voelde Van Hall een grote betrokkenheid bij de problemen waar de zeemansvrouwen zich voor gesteld zagen.

Walraven van Hall, waar had ik die naam eerder gezien? Ik herinnerde mij dat ik deze naam gelezen had in Geert Mak’s “Reizen in Europa”, op de pagina waar beschreven wordt hoe in 1942 door de bankiers Walraven en Gijs van Hall, de latere burgemeester van Amsterdam, en anderen, onder de ogen van de Duitse bezetter, een organisatie van de grond getild werd welke de geschiedenis in is gegaan als het Nationaal Steunfonds “Bankier van het

Nederlandse Verzet”.

Nationaal Steun Fonds

De geschiedenis van het Nationaal Steunfonds werd in 1960 vastgelegd in het op last van het toenmalige Ministerie van O.K & W, door het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie uitgegeven boekwerkje “Het Nationaal Steunfonds, bijdrage tot de financiering van het verzet,1941-1945”.Later werd het complete verhaal uitgebreid behandeld door dr. L de Jong, in de delen 7 en 10b van zijn standaardwerk Het Koninkrijk der Nederlanden in de 2e Wereldoorlog. Duidelijk wordt dat het Fonds, dat pas in 1953 officieel werd opgeheven, een grote goedwerkende organisatie was, gedragen door bijna tweeduizend vrijwilligers, die met gevaar voor eigen leven hun bijdragen leverden.Vastgelegd is dat het Fonds na de bevrijding over bijna Fl. 83 miljoen gulden (!) aan kasmiddelen heeft beschikt. Een gigantisch bedrag, zeker in die jaren.

Dat het werken voor de Zeemanspot en het Nationaal Steunfonds niet van gevaar ontbloot was laat zich lezen in de lange lijst van gevallen medewerkers, 84 in totaal, waaronder Walraven van Hall. Zeker 11 mensen van deze lijst waren direct betrokken bij de Zeemanspot.

Herman Johan Visser

Ik had nu duidelijkheid over de betekenis van het fenomeen Zeemanspot.

De vraag die ik mij nu nog stelde was, wie Herman Johan Visser was, en wat zijn relatie tot de Zeemanspot was.Met behulp van gegevens verstrekt door een vriendelijke medewerker van de begraafplaats kwam ik al gauw in contact met zijn dochter, mevr. Scholte-Visser.

In een paar telefoongesprekken vertelde zij over het leven van haar vader die op 9 februari 1901 in Amsterdam was geboren. In 1906 verhuisde het gezin Visser naar Soest. De vader van de jonge Herman Johan Visser, geboren in 1864, werd daar na een ambtelijke loopbaan, leraar orgel en piano, en was tevens organist van de gereformeerde kerken te Soest en Baarn. Herman bezocht in Baarn de lagere school en doorliep daarna de middelbare handelsdagschool in Amersfoort.Het was in deze tijd dat hij kennis kreeg aan de in Baarn woonachtige Hermijntje Kroes. Op 26 juni 1923 traden zij, in Baarn, in het huwelijk.

Uit dit huwelijk werd in het jaar 1925 hun dochter Johanna geboren.

Tevens was zij zo vriendelijk mij een kopie toe te sturen van het door haar geschreven levensverhaal van de op 10 januari 1945 overleden, Herman Johan Visser.

Tijdens het lezen van dit indrukwekkende verhaal werd mij duidelijk dat hij door zijn maatschappelijke functie bij Wm.Müller & Co. , te Rotterdam, als procuratiehouder met de taken Secretaris van de Directie en personeelschef de aangewezen persoon was om als contact van de Zeemanspot bij dit internationaal werkende concern te fungeren.

Plichtsgetrouw en met een grote nauwgezetheid vervulde hij deze taak, tot hij op dinsdag 21 december 1943 in naam van de SD door een Nederlandse politieman werd gearresteerd. Na een maandenlange detentie op het Hoofdbureau van Politie te Rotterdam, kwam hij, na een langdurige periode in Kamp Vught verbleven te hebben, uiteindelijk terecht in KZ Sachsenhausen-Oranienburg, waar hij op 10 januari van het laatste oorlogsjaar overleed.Kort daarna moet hij in het crematorium van Sachsenhausen zijn gecremeerd.

Door een Noorse medegevangene die de verschrikkingen van Sachsenhausen wel overleefde wordt hij na de oorlog omschreven als “a courageous man, we loved him all”

Bij het overlijden van de weduwe van de heer Visser in 1992, besloot de familie om als blijvende nagedachtenis aan Herman Johan Visser, die zelf nooit een waardige laatste rustplaats heeft gekregen, zijn naam op de grafsteen van hun moeder te laten zetten.

Texel

In het eerder genoemde en door mij geraadpleegde boek van Mr. P.Sanders over het Nationaal Steunfonds is een lange lijst van gevallen medewerkers, 84 in totaal, opgenomen.

Hierin wordt genoemd de naam van A. (Albertus) Jullens (4 augustus 1901-8 april 1945) plaatselijk hoofd te Den Burg (Texel).

De datum 8 april 1945 trok mijn aandacht, dat was immers de 3e dag van de opstand van het op Texel gelegerde 822e Georgische infanteriebataljon tegen de Duitsers, door velen beter gekend als de Russenoorlog .

Deze uiterst dramatische en tragische episode in de Texelse geschiedenis vond plaats in de eindfase van WO 2 en had al vele jaren mijn belangstelling.Nog in de zomer van 2004 heb ik onder leiding van Gelein Jansen, kenner bij uitstek van de Texelse geschiedenis, meegedaan aan de excursie “Oorlog in Eierland” en zag ik nu, 60 jaar later, nog de sporen van de bloedige strijd .

Las en herlas ik mijn jonge jaren het boek “Tragedie op Texel”, het in mei 1945 door J.A van der Vlis opgeschreven ooggetuigenverslag, als een weliswaar zeer realistisch maar toch vooral spannend boek, later en zeker na het lezen van het standaardwerk “Texel, Nederlands laatste slagveld” van J.A.C Bartels en W.Kalkman drong de impact die deze periode op de Texelse bevolking gehad moet hebben, en nog steeds heeft, pas ten volle tot mij door.

Albertus Jullens

Deze was sinds mei 1939 ingeschreven in de gemeente Texel en was werkzaam als Assistent van de Rijksbelastingdienst.

Samen met zijn echtgenote Menje Lenting, en hun twee kinderen Fenje en Lambert (Bert), was de, op 4 augustus 1901 in het Groningse Appingedam geboren, Albertus Jullens woonachtig aan de Wilhelminalaan 41, later omgenummerd naar 79, in Den Burg.Het moet in zijn hoedanigheid van ambtenaar bij de belastingdienst geweest zijn dat hij, als actief lid van het verzet, in aanraking is gekomen met het Nationaal Steunfonds.

De belastingdienst heeft immers een belangrijke rol gespeeld bij het verantwoorden van de vele honderdduizenden guldens, welke door de geldinzamelaars van het Nationaal Steunfonds werden bijeengebracht.

Piet Beemsterboer

In juli 2005, een jaar na mijn eerste kennisneming van het bestaan van de Zeemanspot en het Nationaal Steunfonds las ik het, door de voormalige gemeentesecretaris van de gemeente Texel, Piet Beemsterboer, geschreven boek “ Overleven in angst -herinneringen van een gemeentesecretaris”.In dit boek heeft Beemsterboer op zeer persoonlijke en direkte wijze zijn oorlogs- en andere raadhuisherinneringen vastgelegd.

Tot mijn grote verrassing heeft hij in het hoofdstuk getiteld “Illegaliteit” een bijeenkomst in het huis van belastingambtenaar Jullens beschreven, waarin werd besloten om een systeem op te zetten om ondermeer de financiële steun aan onderduikers te waarborgen.

Deze bijeenkomst vond plaats in het voorjaar van 1942; de Texelse afdeling van het Nationaal Steunfonds was geboren!

Albertus Jullens

In het eerder genoemde boek “Texel, Nederlands laatste slagveld” wordt in 3 pagina’s het tragische einde van de heer Jullens beschreven, ten tijde van de muiterij van de Georgiërs, in april 1945.

Op zondag 8 april 1945 werd hij achter het bunkercomplex nabij villa Texla door een Duitse soldaat dood geschoten en provisorisch begraven.

Eerst op 20 mei werden zijn stoffelijke resten opgegraven en kreeg hij zijn definitieve laatste rustplaats op de Algemene Begraafplaats te Den Burg.

Zondag 31 oktober 2004 bezocht ik zijn graf en las zijn naam, en die van vele andere Texelaars op het Monument bij de ingang van de begraafplaats.

Jozef Schelfhout

Tijdens mijn rondwandeling over de begraafplaats in Den Burg zag ik ook het graf van Jozef Schelfhout, op 27 oktober van het jaar 1904 geboren in het Belgische Stekene, één van de mannen die ten tijde van de opstand de zijde van de Georgiërs hadden gekozen en de wapens hadden opgenomen tegen de Duitse bezetter.

Mijn gedachten gingen terug naar 1948, ik was toen zes en het was het jaar waarin ik voor het eerst een volledige zomervakantie in De Koog doorbracht.Ik logeerde, samen met mijn moeder, bij mijn oom en tante, Bill en Joke Visser, die in dat jaar voor het eerst zelfstandig de exploitatie van hotel Het Witte Huis deden.

Met een groepje Koger jongens speelde ik oorlogje bij de bunker, in de duinen achter Hotel Opduin, aan de voet van het baken de Kaap.

één van die jongens was Leo Schelfhout, een zoon van Jozef.

Ik herinner mij dat we het bijzonder vonden dat we allebei alleen met onze moeders woonden.Er was echter één, dramatisch, verschil, mijn ouders waren in 1944 gescheiden, mijn vader leefde en woonde in Den Helder, terwijl die van Leo op 19 april 1945 op Fort Erfprins in Den Helder was gefusilleerd en provisorisch begraven.

Zijn stoffelijk overschot werd op 23 juli 1945 opgegraven, geidentificeerd en daarna herbegraven op de begraafplaats in Den Burg.

Zeemanspot- de reddingboot

Van het aanzienlijke bedrag dat na de oorlog in de kas van de Zeemanspot overbleef werd een deel gebruikt om het landgoed “de Witte Hull”, in de gemeente Zeist, aan te kopen. Hierin werd een vakantieverblijf gevestigd voor door oorlogshandelingen getroffen zeelieden en de nabestaanden van hen die op zee gebleven waren.

Van 1946 tot 1964 vervulde de stichting “de Zeemanspot” in“de Witte Hull” deze dankbare taak. In 1964 werd de stichting opgeheven, het landgoed verkocht en het overblijvende geld, meer dan 1 miljoen gulden (!), geschonken aan de voorlopers van de Koninklijke Nederlandse Redding Maatschappij. De KNRM was in 1991 ontstaan uit een fusie van de KNZHRM* en de KZHMRS**, welke beiden in 1949 het predikaat Koninklijke hadden verkregen.

Van dit bedrag werd ongeveer de helft gebruikt om de bouw van een reddingboot te bekostigen. De naam van de nieuwe, in 1972 te water gelaten en vanuit station Stellendam, op Goeree-Overflakkee, opererende reddingboot laat zich raden.Zeemanspot.

Een dertigtal jaren voer de Zeemanspot in dienst van de reddingmaatschappij.

Na deze werkzame periode is zij nu, net als vele andere voormalige reddingboten in particuliere handen gekomen en opgenomen in de vereniging “Oude Reddingsglorie”.

Op 14 juli 2005 en daaropvolgende dagen vierde de haven van Oudeschild haar 225 jarig bestaan. De “Oude Reddingsglorie”, inclusief de Zeemanspot, was erbij!

Rest nu de herinnering aan Herman Johan Visser, Albertus Jullens en de vele andere moedige mannen en vrouwen die hun leven in de waagschaal stelden en gaven voor de Zeemanspot en het Nationaal Steunfonds.

Zij allen verdienen ons respect.

Zeemanspot via het verleden naar het heden

Ed Vermeulen

Baarn, november 2004-augustus 2005

Met dank aan:

Mevr.J Scholte-Visser

Jan Bos, oud-kapitein Nigoco

C.G.J. van Empel, Den Burg, Texel

Harry de Graaf, De Koog, Texel

Gelein Jansen, Den Burg, Texel

W.Kalkman, Den Helder

Ab Kelder, redactie De Blauwe Wimpel

Fons Tolboom, Alg.Begraafplaats Baarn

Bronnen:

J.A.C. Bartels en W. Kalkman: Texel- Nederlands laatste slagveld

P.Beemsterboer: Overleven in angst- herinneringen van een gemeentesecretaris

Dr.L de Jong: Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, deel 7, 2e helft, deel 10b 1e helft.

Geert Mak: Reizen in Europa

Mr. P.Sanders: Het Nationaal Steunfonds en de financiering van het verzet 1941-1945

Mevr.J Scholte-Visser: Het leven van Herman Johan Visser

Slachtofferregister Oorlogsgravenstichting

Texelse Courant

J.A. van der Vlis: Tragedie op Texel.

Diverse Internetsites

Mevr.J Scholte-Visser: foto H.J.Visser, in 1937 tijdens zijn Londense periode, op de golflinks van Wimbledon

Ed Vermeulen: graffoto’s

* KNZHRM: Koninklijke Noord-en Zuid-Hollandsche Reddingmaatschappij

**KZHMRS: Koninklijke Zuid-Hollandsche Maatschappij tot Redding van Schipbreukelingen

terug naar de levensberichten
© 1999 -

Deze site is particulier bezit en samengesteld door: Albert Naber